Elk jaar bezoeken circa 100.000 toeristen Antarctica. 50.000 onder hen doen dat aan boord van de expeditieschepen en gaan ook effectief aan land op het continent. Na een halvering tijdens de Covid-pandemie herpakt het toerisme zich deze winter om de volgende jaren weer geleidelijk te stijgen door de groeiende vloot van expeditieschepen. We horen vaak zeggen dat toeristen Antarctica beter ongeroerd laten. Nochtans staan wetenschappers zoals Felicity Aston, de doopmeter van de Silver Endeavour, achter het idee om toeristen op een strikt gecontroleerde manier dit bevroren continent te laten ontdekken.
Alleen schepen tot 500 passagiers kunnen Antarctica effectief bezoeken. Bovendien beperkt het toeristisch seizoen in dit deel van de wereld zich van november tot maart. De bezoeken worden heel streng gereglementeerd door de International Association of Antarctica Tour Operators. IAATO bundelt meer dan honderd expeditierederijen en touroperators die in het gebied opereren. Deze zelfregulerende organisatie werd in 1991 opgericht om de praktijk van veilige en milieuverantwoorde particuliere reizen naar Antarctica te bepleiten en te promoten. Voor de huidige winter 2022-2023 verwacht IAATO dat 63.000 bezoekers er voet aan wal zetten.
Felicity Aston
Volgens Felicity Aston, de doopmeter van de Silver Endeavour, komt elke bezoeker aan Antarctica met een nieuw perspectief terug. Dat schrijft ze toe aan de kracht die het continent uitstraalt. De Britse poolreiziger, auteur en klimaatwetenschapper werd in 2012 de eerste vrouw die solo over Antarctica skiede en de eerste persoon die het continent doorkruiste met alleen spierkracht. Aston werd sindsdien bekroond met de Polar Medal en is benoemd tot MBE voor diensten aan de exploratie. Ze was leider van baanbrekende reizen, waaronder die van het eerste Britse vrouwenteam dat de Groenlandse ijskap overstak en maakte deel uit van recordbrekende vrouwenteams op ski-expedities naar zowel de Zuid- als de Noordpool. Aston’s langste en meest vormende verblijf op Antarctica omvatte een periode van 39 maanden in het Rothera Research Station vanaf 2000. Daar volgde ze als meteoroloog het klimaat en de ozonlaag voor de British Antarctic Survey. Ze is vandaag verbonden aan het National Oceanography Centre en de Universiteit van Southampton in het Verenigd Koninkrijk.
Aston: “Antarctica is uniek vanwege haar omvang, haar leeftijd en haar gebrek aan menselijke voetafdruk. Als je daar bent en uitkijkt op de uitgestrekte, lege, eeuwenoude landschappen, realiseer je je onwillekeurig hoe klein we zijn in vergelijking met de natuurkrachten op onze eigen planeet. Wie deze bevroren wildernis bezoekt, kan niets anders dan onder de indruk zijn. Mensen zullen naar huis terugkeren en om Antarctica geven op een manier die ze misschien niet eerder deden. Er zijn er ook die bij hun terugkeer een ambassadeur voor de regio worden, wat van enorme waarde is. We zullen nooit precies kunnen vaststellen waar die rimpelingen van hun invloed eindigen, maar het zal een verschil maken in levensstijlkeuzes – alles van energiebeslissingen tot wie ze kiezen als hun volgende politici en vertegenwoordigers. De toekomst van onze planeet zal wat meer op de voorgrond treden.”
Tijdens de gesprekken naar aanleiding van de doopcruise van de Silver Endeavour liet ze duidelijk verstaan dat beperkt en strikt gereglementeerd toerisme in Antarctica wel degelijk kan. Bezoekers zullen niet alleen respect opbrengen voor dit ongerepte continent, maar ook inzien dat de gevolgen van de opwarming van de aarde tot in Antarctica reiken. Door de stijging van de temperatuur valt er bijvoorbeeld meer sneeuw en dat betekent dat pinguïns het moeilijker hebben om hun nesten te bouwen. Deze niet-vliegende vogels bouwen hun nesten namelijk op kiezelsteentjes om hun eieren droog en warm te houden. Door de sneeuwlaag vinden ze moeilijker nestmateriaal of zullen ze zelfs helemaal niet broeden. Volgens leden van het expeditieteam is de pinguïnbevolking in bepaalde gebieden de jongste decennia al met de helft geslonken.
Strikte reglementering
Alle activiteiten in Antarctica vallen onder het Antarctisch Verdrag van 1959 en bijbehorende overeenkomsten, gezamenlijk het Antarctisch Verdragssysteem genoemd. Het document vestigde Antarctica als een zone van vrede en wetenschap. Aansluitend werd Antarctica in 1991 volledig erkend een natuurreservaat. Het protocol zet milieuprincipes, procedures en verplichtingen uiteen voor de alomvattende bescherming van het Antarctische milieu en de daarvan afhankelijke en bijbehorende ecosystemen. Het is bedoeld om ervoor te zorgen dat de activiteiten geen nadelige gevolgen hebben voor het Antarctische milieu of voor de wetenschappelijke en esthetische waarden ervan.
Deze leidraad voor bezoekers aan Antarctica is bedoeld om ervoor te zorgen dat iedereen op de hoogte is van, en dus in staat is om, het Verdrag en het Protocol na te leven. Aan boord van de expeditieschepen is er een verplichte bijeenkomst waarop deze richtlijnen worden toegelicht. Concreet mogen de bezoekers de dieren niet voederen, aanraken of verstoren wanneer ze broeden of in de rui zijn. Ze mogen er geen planten beschadigen. Uitheemse planten of dieren meebrengen naar Antarctica is strikt verboden. Zonevreemde zaden, grassen, algen, vliegen, wormen, spinnen of micro-organismen kunnen immers zware gevolgen hebben voor de species die er leven of groeien.
De International Association of Antarctica Tour Operators (IAATO) waartoe alle expeditierederijen behoren, ziet heel strikt toe op de naleving. De zolen van de laarzen worden voor en na elke landing in de mudroom ontsmet en gekuist om te vermijden dat organisch materiaal wordt meegebracht. Dat is ook belangrijk om besmettingen zoals het vogelgriepvirus buiten te houden. Het aan land brengen van voedingswaren of het achterlaten van vuil is absoluut uit den boze. De buitenuitrustingen, Velcro-bandsluitingen, fleeces, rugzakken, fototassen, wandelstokken en statieven worden door leden van het expeditieteam grondig gecheckt en indien nodig gereinigd of gestofzuigd. Aan land is het bovendien verboden op de grond of in de sneeuw te zitten of te knielen. De rederijen gaan zelfs zo ver dat alle reddingsvesten worden gedeponeerd op een ontsmet zeil om elke aanraking met de sneeuw te vermijden. Dit alles moet ervoor zorgen dat de ecologische voetdruk die de toeristen achterlaten zo klein mogelijk is.
Lees ook deel 1 van de reportage: Antarctica: een droom en een must-see bestemming.
